هشدار برای از میان رفتن میراث کشورهای شبه قاره و ایران

رییس سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی در همایش بین المللی «میراث مشترک ایران و هند» از تأخیری که بگفته او سبب از میان رفتن حجم عظیمی از میراث فرهنگی کشورهای شبه قاره و ایران خواهد شد، گفت.
به گزارش مدل کودک به نقل از ایسنا و به نقل از روابط عمومی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، حجت الاسلام والمسلمین محمدمهدی ایمانی پور، رییس سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی در سخنرانی خود در همایش بین المللی «میراث مشترک ایران و هند: نسخ خطی (ظرفیت ها و چالش ها)» که بصورت حضوری و مجازی برگزار شد، اظهار داشت: هندوستان از دیرباز یکی از کانون های فرهنگ و تمدن در قاره کهن است. وجود ادیان و آیین های گوناگون، اقوام و زبان های مختلف و آداب و رسوم متنوع سبب شده این سرزمین از تنوع و آمیختگی فرهنگی بسیاری برخوردار باشد و به زعم برخی صاحب نظران به لحاظ کثرت و تنوع فرهنگی در قامت نه یک کشور، بلکه یک قاره ظاهر شود.
او اضافه کرد: پیوند فرهنگی و ادبی ایران و هندوستان در طول تاریخ، پیوندی استوار و غیرقابل انکار بوده و با فراز و فرودهای بسیار در گستره روزگاران استمرار داشته است. شاعران، ادبا و حکما حلقه اصلی و مؤثر روابط ایران و هندوستان در دوره اسلامی خصوصاً در عصر گورکانیان به شمار می رفتند.
رییس سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی همین طور اظهار نمود: شعر و ادبیات فارسی در هند در این عصر، به اوج خود رسید و شاعران با هنرمندی های بسیار، تعامل فرهنگی و ادبی این دو سرزمین را در آثار خود به تصویر کشیدند. موارد فراوان از شواهد و آثار تاریخی در دست است که پیوندهای بسیار صمیمانه ای را میان دو قوم ایرانی و هندوستانی نشان میدهد.
او سپس به تاج محل و نشانه های معماری ایرانی در هندوستان اشاره نمود و اظهار داشت: در بیشتر بناهای تاریخی این کشور که امروزه جهانگردان بسیاری را جذب می کند، عناصر فراوانی از فرهنگ و تمدن ایران وجود دارد. بیش از صدها هنرمند، صنعتگر و ادیب و عارف ایرانی پس از اسلام تا حالا به هندوستان کوچ کرده اند که منشاء آثار متنوع و برجسته در زمینه فعالیت خود بوده اند و برجسته ترین آن «تاج محل» است که هنرمندان ایرانی در طراحی و ساخت آن نقش داشته اند.
عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی با بیان قدمت و پیشینه زبان فارسی در هند مطرح کرد: قسمتی از تعاملات عمیق دو کشور در حوزه ادبیات مربوط به تولید آثار غنی شعر و ادب فارسی توسط ادبا و نویسندگان هندی است که در بارزترین نمونه آن، در سبکی موسوم به سبک هندی نمود یافته است و شاعران بزرگ ایرانی و هندی همانند صائب تبریزی، طالب آملی، کلیم کاشانی، بیدل دهلوی، غالب دهلوی، امیرخسرو دهلوی و صدها شاعر بزرگ دیگر آثار ارزشمندی را از خود در این سبک به یادگار گذاشته اند.
ایمانی پور افزود: بر اثر کوشش های این شعرا، ادبا و نویسندگان هم اکنون بیش از یک میلیون نسخه خطی فارسی در کتابخانه های مختلف هندوستان بر جای مانده است. باید اذعان کرد که بخش مهمی از تاریخ و گذشته سرزمین هند خصوصاً در قرون میانه اسلامی تا برآمدن انگلیسی ها و حتی مدتی بعد از آن در این کشور به زبان فارسی تألیف و تدوین شده است.
رییس سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی همین طور اظهار داشت: در خیلی از دانش ها همچون شعر و ادب، نجوم، ریاضیات، طب و معارف اسلامی و حتی، آیین هندوئیزم و سیک، زبان فارسی نقش پررنگی در این دوره داشته و آثار فاخری در این علوم به زبان فارسی تولید شده است.
او با اشاره به انتخاب زبان فارسی بعنوان زبان کلاسیک کشور هند بیان کرد: بتازگی در اصلاحیه قانون نظام آموزشی هند در سال ۲۰۲۰ زبان فارسی بعنوان زبان کلاسیک هند به رسمیت شناخته شد و آموزش آن در برنامه های مدارس قرار گرفت.
حجت الاسلام والمسلمین ایمانی پور تاکید کرد: تعداد گروههای زبان فارسی و قدمت این گروه ها در دانشگاه های این کشور نشان از پیوند عمیق ادبی ایران و هند دارد. البته این به مفهوم نادیده گرفتن موانع و مشکلات زبان فارسی در هند امروز نیست و این آمار و ارقام نباید برای ما فریبنده باشد و ما را در وادی کم کاری بیافکند.
او نسخه های خطی را سرمایه و پشتوانه فرهنگی هر ملت دانست و اضافه کرد: این گنجینه ها نمایانگر تاریخ علم و ارزش های هنری در قرون مختلف است. وجود نسخه های خطیِ ارزشمند، پشتوانه قوی علمی گذشتگان را نیز نشان میدهد. علاوه بر متون اصلی نسخ خطی، حواشی، شرح ها، اسناد، تقویم ها، وقف ها، امضاها و مهرها حاوی اطلاعات تکمیلی مهمی هستند که مطالعه آنها نیز برای محقّقان ارزش فراوانی دارد چونکه خطاطی، نقاشی، تذهیب و جلدسازی از هنرهایی هستند که با شناخت نسخ خطی تکامل یافته اند.
رییس سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی همین طور بیان کرد: از آن جا که زبان فارسی بیش از ۷۰۰ سال زبان دیوانی شبه قاره بوده است، تعداد بسیار زیادی نسخ خطی فارسی در کتابخانه ها و مراکز اسناد این کشور وجود دارد. بدیهی است که یکایک این نسخه ها میراث باارزش فرهنگی و تاریخی کشورهای شبه قاره و کشور ما به شمار می آیند، اما شرایط خاص اقلیمی و هوای گرم و مرطوب شبه قاره و شرایط نامناسب حفاظت و نگهداری این نسخه ‎ها سبب شده که خیلی از این نسخ خطی به مرور زمان گرفتار پوسیدگی شده یا در معرض پوسیدگی قرار گیرند.
او افزود: با توجه به این که در سالیان اخیر به این مهم از طرف مسئولان دو کشور هند و ایران توجه ویژه‎ ای شده است، اما به سبب حجم بالای این نسخه ها، تا شناسایی، لیست نویسی و تبدیل آنها به شکل دیجیتالی راه درازی در پیش است. بی گمان تأخیر در این امر سبب از میان رفتن حجم عظیمی از میراث فرهنگی کشورهای شبه قاره و ایران خواهد شد.
حجت الاسلام والمسلمین ایمانی پور با تاکید بر گسترش همکاریهای فرهنگی بین دو کشور اظهار داشت: ثروت و دارایی های معنوی و فرهنگی مشترک ایران و هند بسیار زیاد است. ثروت و دارایی هایی که بر اثر کوشش های بی وقفه فرهیختگان و مشاهیر فرهنگی ایران و هند در طول تاریخ پدید آمده و حفظ این میراث گران سنگ فرهنگی و تاریخی خود از ضروریات و واقعیات انکارناپذیر است.
او اضافه کرد: باید بهره گیری از ظرفیت عظیم و غیرقابل جایگزین میراث مشترک فرهنگی با تعریف و ترسیم یک راهبرد واقع بینانه در مدار درست و منطقی قرار گیرد و ضمن صیانت از این میراث گرانبها بعنوان یک گنجینه فرهنگی ـ تمدنی، از آن در جهت پررنگ کردن ارزش های اخلاقی، انسانی و بارور کردن هر چه بیشتر درخت علم و معرفت در گستره جغرافیایی وسیعی که همه ملت ها و دولت های این حوزه تاریخی و تمدنی را در برگیرد، استفاده گردد.
رییس سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی اشاره کرد: نگاه ما به هندوستان همیشه بعنوان شریک راهبردی است که همکاریهای علمی و فرهنگی طرفین باید قوی تر شود که این امر در مسافرت رؤسای دو دولت به تهران و هندوستان مورد تاکید قرار گرفت و در بندهای برنامه مبادلات علمی و فرهنگی بین دو کشور گنجانده شد که یکی از آن بندها اشاره به «ایجاد صندوق حفظ میراث مشترک فرهنگی ایران و هندوستان» دارد و به همین دلیل آماده همکاری و تبادل نسخ خطی بین هستیم.
او موضوع همکاری کتابخانه های دو کشور در حوزه تبادل نسخ خطی و حفظ این میراث مکتوب را از دیگر بندهای یادداشت تفاهم سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی با شورای روابط فرهنگی هند برشمرد و اظهار داشت: باید کوشش کرد تا این تفاهمنامه ها اجرائی و عملیاتی شود.
حجت الاسلام والمسلمین ایمانی پور اشاره کرد: مرکز تحقیقات فارسی رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در هند این آمادگی را خواهد داشت تا برای نشر میراث مشترک موجود در کتابخانه این مرکز با پژوهشگران و نهادهای فرهنگی همکاری کند. بدیهی است در این راستا باید مذاکرات و کوشش های مقامات فرهنگی دو کشور ایران و هند نیز به سمت وسویی هدایت شود تا نسخ خطی و اسناد و میراث مکتوب آسان تر در اختیار پژوهشگران دو کشور قرار گیرد و نسخ خطی از حبس در قفسه ها و کتابخانه ها رهایی یابد و تصحیح و منتشر شود و در اختیار علاقه مندان قرار گیرد.
او در آخر سخنانش ابراز امیدواری کرد با برگزاری برنامه های علمی و فرهنگی افق های جدیدی در توسعه روابط فرهنگی بین دو کشور گشوده شود.
بر طبق این گزارش، همایش بین المللی «میراث مشترک ایران و هند: نسخ خطی (ظرفیت ها و چالش ها) با هدف بررسی مباحث در رابطه با نسخه های خطی در هند در ایام ۲۴ و ۲۵ بهمن ماه (برابر با ۱۳ و ۱۴ فوریه ۲۰۲۲) انجام می شود. غلامعلی حداد عادل، رییس بنیاد سعدی و فرهنگستان زبان و ادب فارسی، گددام دارمندرا، سفیر هند در ایران، اکبر ایرانی، مدیر عامل مرکز پژوهشی میراث مکتوب و غلامرضا امیرخانی، دبیر علمی همایش همچون سخنرانان برنامه افتتاحیه این همایش هستند.
نشست اول با عنوان حفاظت، نگهداری و مرمت نسخ خطی به دبیری محمد حدادی، مدیرکل حفاظت و نگهداری سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران با ارائه مقاله های «مروری بر روش های استواری بخشی مورد استفاده در حفاظت آثار کاغذی تاریخی»، «ضرورت به کارگیری اصول حفاظت پیشگیرانه در حفاظت و نگهداری نسخ خطی» و «میراثی کهن در بستری نو: ظرفیت ها و راهکارهای دیجیتال سازی نسخ خطی» برگزار می گردد.
نشست دوم با عنوان لیست ها و لیست نویسی نسخ خطی به دبیری سیدمحمدحسین حکیم برگزار می گردد و در این بخش نیز مقاله های «مطالعه نسخه های خطی سانسکریت موجود در کتاب خانه آستان قدس، مشهد، ایران»، «نسخه های ناشناخته از کتابخانه‌ی تیـپو سلطان»، «معرفی موسسه شرق شناسی کاما و نسخه های اوستا و پهلوی آن در بمبئی»، «فهرست نسخ خطی مرکز تحقیقات زبان و ادب فارسی دهلی» و «فهرست کتابخانه ناصریه لکهنو» ارائه می شود.