وای از آن روز كه دروغ به خانه ملت برسد

به گزارش مدل كودك هیچ كس طعم ایمان را نمی چشد، مگر آنكه دروغ را ترك كند – امام علی (ع)
در آستانه انتخابات مجلس شورای اسلامی قرار داریم. نامزدهای انتخابات تلاش دارند خویش را به بهترین شكل ممكن معرفی كنند، بلكه بتوانند گوی سبقت را از رقیبان خود برای خدمت به مردم بربایند. اما گاه در این راه به بیان حرف هایی مبادرت می ورزند كه هیچ گاه محقق نمی شوند. بیان این گونه سخنان و وعده ها در بسیاری موارد از سر ناآگاهی از امور و نابلدی واقع می شود؛ اما وای از آن روزی كه وعده های پوشالی، عمدا و صرفا برای كسب رای حاصل از فریب افراد ابراز شوند.
به گزارش مدل كودك به نقل از ایسنا، طبق قانون، نامزدهای انتخابات مجلس حق و فرصت تبلیغ دارند تا با معرفی دانش، توانایی و تجربه مدیریتی خود، همشهریان را به دادن رأی مثبت قانع كنند و بتوانند برای یك دوره چهار ساله راهی بهارستان شوند. در این میان اما متأسفانه برخی از نامزدها، آن چنان كه باید و شاید صادق نبوده اند.
در سخنرانی های قبل از انتخابات كه در محافل مختلف توسط هواداران، اقوام و نزدیكان و آشنایان نامزدها گاها با صرف هزینه های كلان ترتیب داده می شود، گاه شعارهایی سر داده می شود كه به سبب غیر علمی و غیر عملیاتی بودن، از مصادیق خلاف واقع گویی به شمار می آید. در مجموع در بیان خوبی و نیكی ها، به حدی غلو می شود كه مجبور می شوند زبان به دروغ گشایند. این افراد در صورت راهیابی به مجلس، در حقیقت با ابزاری نامشروع، ضد فرهنگ و غیر قانونی به آن جایگاه رسیده اند كه خود به خود این پرسش را به وجود می آورد كه قوه ی نظارتی در این راه چگونه به وظایف خود عمل خواهد كرد؟ اما ناراحت كننده تر آن است كه انتخاب چنین افرادی بعنوان نماینده مردم، آغاز روندی است كه طبق باورهای فرهنگی و ضرب المثل های قدیمی، تكرار دروغ را به دنبال می آورد.

انتخابات مجلس یازدهم در یك قدمی است. مجلس شورای اسلامی كه تا پیش از انقلاب، با نام مجلس شورای ملی شناخته می شد، باز هم در آستانه یك دور جدید قرار دارد. مجلس شورای اسلامی محور سیاستگذاری ها، قانون گذاری ها و تصمیم گیری ها است و از مهم ترین وظایف آن، تصویب برنامه های توسعه بمنظور ترسیم سیاست های كلان كشور است. همینطور مجلس طبق قانون اساسی باید در رأس امور كشور باشد و بر عملكرد دستگاه های دیگر همچون قوه مجریه نظارت دقیق داشته باشد.

در این صورت است كه مجلس مظهر اراده ملت و ضامن دموكراسی می شود. دموكراسی كه زمانی با عنوان مشروطیت و پس از پیروزی انقلاب اسلامی در چارچوب جمهوریت نمود پیدا كرد. هر چند كه هدف غایی دموكراسی در هر قالبی، حفظ حقوق مردم و خدمت به آنهاست كه نماینده های مجلس باید آنرا محقق كنند.
مرور تكالیف و وظایف مجلس مؤید حساسیت و اهمیت كار نمایندگان و موكد آن است كه كسانی كه بر كرسی نمایندگی تكیه می زنند و مقرر است از رأی ملت بعنوان ودیعه ای كه به صورت موقت در اختیار آنها گذاشته شده است، پاسداری كنند، باید برخودار از روحیه و خصوصیت هایی باشند كه تضمین كننده اجرای آن وظایف است.
طبق قانون اساسی، «نماینده ها باید در انجام وظایف خود، وكالت، امانت و تقوا را رعایت كنند». كلید همه اینها، «صداقت» و پرهیز از «دروغ» است.
«دروغ» از مهم ترین رذیلت های اخلاقی است كه در نگاه اسلامی از آن بعنوان مادر گناهان یاد می شود. بر مبنای مقاله «مفهوم شناسی دروغ از نگاه اندیشمندان مسلمان و غربی»، این رذیله، متشكل از سه مؤلفه است: «اول اینكه: خطایی گفته شود. دوم: گوینده از خطا بودن جمله آگاه باشد و سوم: گوینده قصد فریب دادن مخاطب را داشته باشد و به او اطمینان بدهد كه گفته اش راست است».
با این تعریف، دروغگو كسی است كه تعاریف، نام ها و كلمات معتبر را به كار می گیرد تا آنچه را كه غیر واقعی است امری واقعی جلوه دهد.
دروغ ‎گویی طغیان ضد خداست
از آنجا كه مجلس در كشور ما با صفت اسلامیت تركیب شده و در قانون اساسی به لزوم اعتقاد و التزام عملی نماینده های مجلس به اسلام تاكید شده است، مرور دروغ از منظر اسلام و قرآن واجب بنظر می رسد.
احادیث معتبر و موثقی از پیامبر اسلام (ص) در تحسین صداقت و تقبیح دروغگویی وجود دارد. دلخوری، عصبانیت و بی اعتنایی حضرت محمد (ص)، به كسانی كه دروغ می گفتند، مورد تاكید روایات است و گفته می شود كه ایشان ناراحتی خویش را از دروغگویی نشان می داد تا آن فرد توبه كند.

دروغ و ایمان با هم جمع نمی شوند
معروف ترین حدیث پیامبر اكرم (ص) در این زمینه آن است كه «مؤمن ممكنست به هر گناهی مرتكب شود اما ممكن نیست به دروغ و خیانت خو بگیرد». با این حدبندی، هر كسی كه به درغگویی خو گرفته باشد، از دایره ایمان و اسلام بیرون است. در تایید همین موضوع، بنا به قول مصطفی دلشاد تهرانی – از استادان علوم حدیث-، در منطق قرآن، دروغ مُجانب (ناهمساز) ایمان است. یعنی دروغ و ایمان با هم جمع نمی شوند. وقتی دروغ پیدا شود، ایمان می رود.
حضرت علی بن ابیطالب (ع)، بعنوان مبدأ جریان فكری تشیع، دروغ را حتی برای حكومتداری اسلامی جایز ندانستند و در عمل به همین اصل پایبند ماندند و شاید معروف ترین جمله در رد دروغ از ایشان است كه فرمودند: «هیچ كس طعم ایمان را نمی چشد، مگر آنكه دروغ را شامل شوخی و جدی ترك كند.»
بدون هیچ اختلافی می بینیم كه اسلام و تشیع دروغ را مردود اعلام می كند و بنا به مشی پیامبر (ص) و امام علی (ع) حتی برای اهداف و آرمان های دینی هم نباید دروغ گفت و دغل كرد. مگر آنكه به قول مرحوم قانعی راد، دین را به مثابه قدرت در نظر بگیریم كه در این شرایط هم به ظاهر دین قدرت گرفته اما در حقیقت قدرت در اختیار اشخاص و منفعت افراد است.
دروغ قانون را می كُشد
كانت بعنوان یكی از فیلسوفان عصر روشنگری، با اشاره به اینكه دروغ، گفتن تعمدی جمله ای نادرست به دیگری است، مطلقاً دروغ را منفی دانسته و آنرا مذموم می شمرد. بنا به قول محمد لگنهاوزن در مقاله «راستگویی و دروغ گویی در فلسفه اخلاق»، كانت دروغگویی را لطمه به آبروی فرد دروغگو و مضر برای بشریت می داند. چون معتقد می باشد دروغ، قانون را تباه می كند. حال افرادی كه با رأی مردم برای حفظ و صیانت از حریم قانون اساسی تعیین می شوند، با دروغ هایشان ضمن فریب مردم قانون را به زعم كانت به تباهی و قهقرا می كشند.

هرآنكس كه او پیشه گیرد دروغ ستمكاره ای خوانمش بی فروغ
در ادبیات فارسی هم گزاره های بسیاری یافت می شود كه انسان را از دروغگویی برحذر می دارند. برای مثال فردوسی در شاهنامه به فراخور قصه ها و افسانه های مختلف، پادشاهان را از دروغ نهی می كند و می گوید: «زبان را مگردان به گِرد دروغ / چو خواهی كه تاج از تو گیرد فروغ» یا «هرآنكس كه او پیشه گیرد دروغ / ستمكاره ای خوانمش بی فروغ» یا «اگر جفت گردد زبان بر دروغ نگیرد ز بخت سپهری فروغ» و…
اما چرا با وجود احكام دینی و سفارش های ادبی و اخلاقی در تقبیح دروغ، باز هم شاهد دروغ در مراوده های مختلف بخصوص درعرصه سیاست هستیم؟
شاید نقطه كور در زشت شماری دروغ، ظهور مفهوم پرابهام، پیچیده و پرتفسیر «دروغ مصلحتی» است. دروغ مصلحتی شاید تبصره ای بر حكم ممنوعیت دروغ است كه برای خروج از مطلق بودن دروغ در فرهنگ دینی و ایرانی ما ظهور كرده است.
با وجود همه بحث و اظهارنظرها در شرط و شروط دروغ مصلحتی، هنوز معیار دقیق و مشخصی برای شناسایی انواع دروغ‎های مصلحتی یا سودمند برای عموم وجود ندارد و امروزه شاهدیم كه دروغ مصلحتی در اركان مختلف اجتماع از خانواده گرفته تا مدرسه ها، دانشگاه ها و ادارات جریان دارد اما به قطع گسترده ترین عرصه دروغ گویی، عرصه سیاست است.
دروغ در عالم سیاست
شاید در این موقعیت، پرتكرارترین جمله ای كه به ذهن برسد، این است كه دروغ بخش جدایی ناپذیر از سیاست است. بر طبق این دیدگاه، دروغ سیاسیون به نفع عموم مردم است و با هدف سودرسانی به ملت انجام می شود.
بر فرض كه دروغ گفتن به مردم در موارد معدود، در كوتاه مدتی مفید و سودمند یا در شرایط بحرانی مثل جنگ قابل توجیه باشد و از بروز هراس و ناامیدی جلوگیری كند اما در بلند مدت اثرات مخربی خواهد داشت كه جبران آن تقریباً ناممكن است. بی اعتمادی و شك كردن به صداقت سیاست مدار همچون نتایج دروغ مصلحتی در عرصه سیاست است كه به دنبال آن اساسا مشاركت مردمی در امور كشور مبتلا به اختلال می شود.
البته مثال و مصداق های بسیاری وجود دارد كه ثابت می كند دروغ گویی در عالم سیاست نه برای نفع مردم، بلكه برای حفظ جایگاه خود در قدرت، پوشاندن ضعف مدیریتی و سرپوش گذاشتن بر دروغ های گذشته است.
از دروغ زبانی تا دروغ نهادی
البته دروغ گفتن فقط زبانی نیست؛ گاه ناكارآمدی، ناتوانی و بی مسئولیتی در قبال تكالیف و وظایف منجر به ترویج دروغ در جامعه و نرمال سازی آن در فرهنگ می شود. برای تبیین این مساله شاید بتوانیم ایده مرحوم امین قانعی راد را مطرح نماییم كه چند سال پیش بعنوان یك جامعه شناس مفهوم دروغ نهادی را پیش كشید و در این زمینه توضیح داد كه برخی نهادها مثل بانك ها همچون نهادهایی هستند كه با عملكردشان سبب ترویج دروغ نهادی شده اند.
بنابراین لازم است نقش مجلس را علاوه بر اینكه در زمینه ترویج دروغ زبانی در جامعه بررسی می كنیم؛ در حوزه دروغ نهادی هم ردیابی نماییم. چون بی گمان نماینده ای كه نتوانسته پس از یك یا چند دوره به شعارها و وعده های انتخاباتی اش جامه عمل بپوشاند و نماینده ای كه به جای صیانت از حریم و حرمت قانون با عملكردش آنرا به تباهی كشانده است، علاوه بر دروغ زبانی در ترویج دروغ نهادی در جامعه هم مقصر بوده است.

ناگفته پیداست كه ما در ایران در حاكمیتی دینی زیست می نماییم و فرق حكومت دینی با حكومت غیر دینی در آن است كه اولی، مسئولیت اخلاق و فرهنگ ملت را هم برعهده دارد. با این اوصاف در مجلسی كه باید در رأس امور باشد و بر همه نهادها نظارت كند، دروغ نماینده های مجلس چه تاثیری در اخلاقیات جامعه می گذارد؟
شاید برخی معتقد باشند كه در موقعیت های سیاسی دروغ گفتن به مردم جایز است و این دروغ مصلحتی است اما نمی توان راه ذهن را بر این سئوالات بست كه چه كسی معیار این مصلحتی بودن است؟ چه كسی مشخص می كند كه نفع عمومی در آن دروغ نهفته نه نفع شخصی یا حزبی؟ نه قدرت طلبی؟ نه كوشش برای حفظ میز و كرسی نمایندگی. چه كسی تضمین می دهد كه دروغ برای پوشاندن ضعف مدیریتی نبوده است؟ چه كسی ضمانت می دهد كه دروغ به نفع مردم بوده است؟ و چه كسی مرجع تشخیص مصلحتی بودن دروغ است؟
به هر حال از بد روزگار، فراوانی این معضل در جامعه ما و بخصوص در میان سیاسیون و به صورت خاص نمایندگان مجلس، نشان میدهد كه دروغ از یك رذیلت اخلاقی به یك بیماری فرهنگی و اجتماعی تبدیل گشته است. بیماری ای كه تب دورویی، ریا، فریبكاری و تقلب را حسابی داغ می كند.
از بد روزگار، دروغ گویی عادی شده و فراموش كرده ایم كه دین اسلام و فرهنگ و ادب ایران مخالف قطعی دروغ است و این دروغ ها تیشه به ریشه اعتماد مردم می زند. انگیزه مردم را جهت شركت در امور مختلف اجتماعی مثل انتخابات به حداقل می رساند.